MOOF-Africa helpt boeren gedegradeerde bodems te herstellen in Kenia

Peter Murage, landbouwkundige en oprichter van de NGO Mount Kenya Organic Farming (MOOF-Africa), sprak met ons over regeneratieve landbouw in Kenia in een gebied waar de bodems ernstig gedegradeerd zijn. Zijn non-profitorganisatie doet aan onderzoek en geeft demonstraties aan boeren over hoe een uitgeputte bodem hersteld en de productiviteit verhoogd kan worden, zo duurzaam mogelijk. Tot nu toe zijn 3.500 kleine boeren opgeleid en dit komt hun voedselzekerheid en economische zelfstandigheid ten goede en draagt bij aan natuurbehoud. In dit interview komen ook de problemen van de kunstmestindustrie in Kenia aan bod.

Interview afgenomen door Kathelijne Bonne. Foto's artikel: Peter Murage. Foto bovenaan: Mount Kenya door Chris 73 op Wikipedia.

Peter, hoe ben je je bewust geworden van de problemen van bodemdegradatie in jouw land? Wat is het verhaal achter de ngo MOOF-Africa?

Zoals zovele Kenianen werd ik reeds van jongs af aan geconfronteerd met voedselonzekerheid. Ik groeide op in een boerengezin met 10 broers en zussen. Mijn ouders konden niet genoeg voedsel voor ons op tafel zetten. Ik maakte me zorgen en wilde weten waarom kleine boeren niet in de voedselbehoeften van hun gezin konden voorzien. Ik vroeg me af of het iets te maken had met de manier waarop het land bewerkt wordt. Het probleem wekte mijn interesse en ik ging landbouw studeren en daarna ging ik aan de slag in het Ministerie van Landbouw. Ik werkte met kleine boeren in de voedselindustrie overal in Kenia. Het begon mij op te vallen dat er veel dingen niet in de haak waren. Hoeveel kunstmest er ook werd gestrooid, de opbrengst van de gewassen verbeterde niet. Ook wanneer de gewassen meer werden bewaterd, veranderde er niets.

Later realiseerde ik me dat de slechte gewasopbrengsten werden veroorzaakt door de belabberde bodemgesteldheid. De bodems van de kleine boeren waren aangetast door overmatig gebruik van kunstmest, pesticiden en onkruidverdelgers.

Hoe erg is het gesteld met de bodems van Kenia?

Bodemdegradatie in Kenia is extreem hoog en wordt gekenmerkt door een lage vruchtbaarheid, een laag waterbergend vermogen en een gebrek aan organisch materiaal. In de bodem bevindt zich, net onder 150 mm diepte, een zeer harde laag (een "hardpan"), en aan de oppervlakte vertoont ze diepe scheuren als gevolg van bovenmatige verdamping van bodemvocht. Plantenwortels kunnen niet goed door de harde laag heen dringen om toegang te krijgen tot de bodemmineralen en het bodemvocht. En door de hardpan kunnen ze hun wortels niet goed verankeren.

De lage bodemvruchtbaarheid belemmert de plantengroei en verlaagt de opbrengst. Een hectare maïs, een levensnoodzakelijk gewas in Kenia, levert op een gedegradeerde bodem slechts 8 in plaats van 20 zakken op per hectare. Dit draagt bij tot voedselonzekerheid. Overmatig gebruik van kunstmest, bestrijdingsmiddelen en onkruidverdelgers doodt het bodemleven en verlaagt de biodiversiteit in de bodem. Dit heeft ook nadelige gevolgen voor de bodemstructuur. Gezonde grond is zacht en brokkelig en de wortelharen hebben een goede structuur nodig om water en mineralen op te nemen.

Om een idee te krijgen van de gezondheid van de bodem kan je de zuurtegraad meten (de pH). De pH beïnvloedt de manier waarop mineralen door de wortels worden opgenomen. Gedegradeerde bodems zijn vaak erg zuur als gevolg van het overmatige gebruik van kunstmest en schadelijke bestrijdingsmiddelen die het bodemleven vernietigen.

Hoe ziet een aangetaste bodem eruit?

Aangetaste grond in Kenia ziet er grijsachtig uit met geen of weinig begroeiing, met kleine watergeultjes op het grondoppervlak. Ze mist de typische donkere/zwarte humusrijke bodemhorizont met een hoog gehalte aan organisch materiaal.

Hoe wou jij iets aan de bodemschade doen?

 Ik wilde het industriële landbouwsysteem veranderen in een duurzamer landbouwsysteem dat niet schadelijk is voor het milieu. Ik kon het landbouwbeleid in de regering niet veranderen, dus nam ik ontslag. In 2002 heb ik een landbouwcentrum voor regeneratieve landbouw opgericht in een buitenwijk van mijn woonplaats Nanyuki, ongeveer 250 km ten noorden van Nairobi, onze hoofdstad.

(*) Met regeneratieve landbouw (RA of tegenwoordig ook 'regen ag') wordt elke landbouwactiviteit bedoeld die de gebruikte hulpbronnen verbetert in plaats van ze te vernietigen of uit te putten. Het doel is onder meer de voedselproductie en -zekerheid te verhogen, armoede te bestrijden, en tegelijk de milieu-impact te verminderen, de bodemgezondheid te verbeteren, de biodiversiteit te verhogen, enz.

Uit je verhaal blijkt dat verandering van onderuit moet komen, van de burgers zelf. Denk je dat inmiddels, na de vele waarschuwingen over bodemdegradatie wereldwijd, ook de regering van Kenia regeneratieve landbouwmethoden zal aanmoedigen en financieren?

Dit is een interessante vraag: De verandering van landbouwsystemen in Kenia komt van onderuit. Dit betekent dat non-profitorganisaties zoals MOOF-AFRICA, de burgermaatschappijen, religieuze organisaties en de boerencoöperaties een sleutelrol zullen spelen bij de overgang van een industrieel naar een duurzamer landbouwsysteem via RA. De regering is momenteel nog niet erg happig om RA in Kenia te financieren want er is nog geen goed landbouwbeleid en er mankeren nog onderzoeksgegevens over hoe het de gewasopbrengst zal verhogen in vergelijking met industriële landbouw. Positief is dat de voorlichtingsdiensten van het Ministerie van Landbouw wel duurzame landbouw promoten door een verminderd gebruik van kunstmest, de integratie van boslandbouw en het gebruik van compost, en dekgewassen om de bodem te beschermen.

Zijn er spelers in de kunstmestindustrie die profiteren van de afhankelijkheid van boeren van kunstmest en onkruidverdelgers?

Het onderwerp van de kunstmestindustrie is een heet hangijzer in Kenia. Sommige overheidsmensen promoten industriële landbouw en het gebruik van kunstmest. Zij hebben belangen in de lucratieve kunstmestindustrie. Kenia produceert geen kunstmest maar importeert kunstmest uit ontwikkelde landen. De kunstmestmarkt levert geld op en sommige regeringsfunctionarissen, die kunstmestimportbedrijven in Kenia bezitten, hebben er baat bij dat er niets verandert. Bovendien zijn boeren leningen en schulden aangegaan, op zoek naar geld om kunstmest en verdelgers. Daarom zitten ze nu verstrikt in een vicieuze cirkel van voedselonzekerheid.

• Lees hier waarom stikstof zo'n ingewikkeld probleem is.

Hoe deel je je kennis via MOOF-Africa?

Via demonstraties in ons trainingscentrum. Dat is de meest efficiënte en best ontvangen manier om kennis over landbouwtechnieken in Kenia te verspreiden. Onze demonstraties kregen vorm na een eerste haalbaarheidsonderzoek dat samen met een Britse bio-landbouworganisatie werd uitgevoerd in 1998-1999 (Ryton Gardens, Coventry, UK, voorheen The Henry Doubleday Research Association). Sommige boeren (gemiddelde leeftijd 63 jaar) zijn analfabeet, daarom is directe interactie via demonstraties de beste manier.

MOOF-Africa beschikt over een 5 ha grote trainings- en demonstratieboerderij waar we voorbeelden van regeneratieve biologische landbouw demonstreren, o.a. het produceren van hoogwaardige compost, plantenextracten voor plaag- en ziektebestrijding, boslandbouw, organische meststoffen (vermicultuur), gezelschapsbeplanting en bodembedekkers. Het MOOF Centre ligt binnen de gemeeschap en is gemakkelijk bereikbaar voor boeren per fiets of te voet, zo moeten ze de bus niet betalen. Boeren worden uitgenodigd voor velddagen waar ze kennis maken met nieuwe RA-systemen en ze vragen kunnen stellen. MOOF-Africa biedt ook ondersteuning via verschillende voorlichtingsprogramma's. Boeren worden geïnformeerd over duurzame energiesystemen en waterbeheer voor de landbouw. Zo kunnen ze bijvoorbeeld water besparen door het opvangen van regenwater.

Foto's: Boeren en boerinnen op MOOF-Africa demonstraties.

Zijn de Keniaanse kleine boeren zich ervan bewust dat bodemdegradatie een enorm probleem is? Weten ze wat de oorzaken zijn?

Ja, kleine boeren zijn zich bewust van bodemdegradatie omdat ze kunstmest gebruiken om vervolgens te merken dat de gewasopbrengst niet verbetert. Het is een trend aan het worden dat ze, voordat ze zaden aankopen, op zoek gaan naar geld om dure kunstmest te kopen, die momenteel 60 USD kost per zak van 50 kg diammoniumfosfaatmeststof (DAP). Wanneer het moet regenen, maar dat niet gebeurt, verbrandt de kunstmest de zaden in de droge grond, wat leidt tot een totale mislukking van de oogst.

Ja, men weet nu dat de oorzaken onder andere liggen in het overmatig gebruik van zure meststoffen, pesticiden en herbiciden. De bodem wordt zuur en verarmt, de vruchtbaarheid en de productiviteit nemen af. Het resultaat is de vicieuze cirkel van afhankelijkheid van kunstmest.

Wat zij niet weten, is hoe zij de bodemdegradatie op hun boerderijen moeten aanpakken.

Zijn ze blij met de "nieuwe" ideeën over regeneratieve landbouw? Of is het beter om te zeggen dat die ideeën niet echt nieuw zijn, maar dateren van vóór de kolonisatie, de bevolkingsgroei, de industrialisatie, enz.?

Ja, zij verwelkomen de ideeën van RA, en voor hen is dit niet nieuw, aangezien zij vóór de kolonisatie reeds RA beoefenden. De kolonisatie bracht een groene revolutie teweeg en de industriële landbouwideeën is er het resultaat van.

De boeren zijn niet bereid om volledig terug te keren naar de oude traditionele landbouwsystemen. Zij willen een landbouwsysteem dat iets van de goede oude traditionele landbouwsystemen behoudt, in combinatie met moderne wetenschappelijke bevindingen, en toewerkend naar een stabiel en duurzaam landbouwsysteem.

Dit is wat de RA de boeren biedt. Regeneratieve biologische landbouw kan ertoe bijdragen dat elk individueel huishouden genoeg voedsel en overschotten heeft om te delen met familieleden en buren.

Hoe herstelt regeneratieve landbouw de bodem?

Regeneratieve landbouw herstelt de bodem via o.a. boslandbouw: bomen en gewassen worden op hetzelfde perceel geteeld. Boomwortels maken de bodem open zodat lucht en water gemakkelijk tot op 150 mm en dieper kunnen doordringen. De boomwortels houden de bodemdeeltjes bijeen, waardoor bodemerosie wordt voorkomen. De kruinlaag beschermt het bodemoppervlak tegen erosie door afstromend water en wind. Boombladeren vallen op de grond, breken af en gaan deel uitmaken van het organisch materiaal in de bodem, wat op zijn beurt het waterbergend vermogen en het vochtgehalte verhoogt. En aangezien bomen en planten via fotosynthese kooldioxide uit de atmosfeer halen en in de bodem vastleggen, heeft zo'n landbouwsysteem ook een bufferend effect op klimaatverandering.

Minimale of geen grondbewerking (no-till, niet-kerend) herstelt de bodemvruchtbaarheid door de bodem en haar organismen niet of minder bloot te stellen aan de grillen van het weer en door de bodemstructuur niet mechanisch te verstoren. In plaats daarvan worden de poriën in de bodem op natuurlijke wijze opengehouden door de activiteit van micro-organismen en wortels. Zo verbetert de bodemgezondheid en kunnen de wortels van gewassen goed groeien wat de productiviteit ten goede komt.

Boeren zien de goede resultaten van RA van MOOF. Ze leren en zien ook de positieve veranderingen van andere boeren die al eerder RA toepasten. MOOF stimuleert boer-tot-boer uitwisseling van informatie.

Gaat de productie van de kleine boerenbedrijven naar de lokale markten en gemeenschappen?

De producten van kleine boerenbedrijven gaan naar lokale en internationale markten, afhankelijk van het soort gewas en de categorie. Maïs, gewone bonen, tomaten, wortelen, kale, kool, uien en Ierse aardappelen zijn over het algemeen bestemd voor de lokale markt. Hoogwaardige groenten en fruit zijn bestemd voor de internationale markten, zoals fijne bonen, suikererwten, courgettes, salades, kruiden en specerijen. Kleine boeren worden door grote landbouwbedrijven gecontracteerd om verse groenten en fruit te produceren voor hun exportmarkten.

Zijn er nog andere problemen waar Keniaanse boeren mee kampen?

Boeren hebben het enorm moeilijk om in hun levensonderhoud te voorzien en velen leven onder de armoedegrens (minder dan 1 Amerikaanse dollar per dag). Omdat ze zwak, arm en vaak ongeletterd zijn, hebben kleine boeren niet veel onderhandelingsmacht en hebben ze geen toegang tot informatie over hoe ze hun producten op de markt kunnen brengen. De meeste producten worden verkocht via tussenpersonen en makelaars en veel voedsel gaat verloren door lange en trage toemeveringsketens met veel kleine spelers (en geen infrastructuur voor gekoelde opslag). Er is geen traceerbaarheid, transparantie of verantwoordingsplicht binnen de voedseltoeleveringsketens en de boer is overgeleverd aan de genade van een grote en ondoorzichtige groep van spelers waarin het welzijn van de boer en het idee van "gezond voedsel voor iedereen" geen prioriteit is. Dit zijn slechts enkele van de vele problemen waarmee de Keniaanse boer kampt.

Is het moeilijk om jouw werk te doen in Kenia?

Nee, het is niet moeilijk om regeneratieve biologische landbouw te promoten onder kleine boeren in Kenia. Ik krijg veel positieve feedback. Boeren kijken op naar MOOF.

Maar MOOF mist de capaciteit en de financiering om dit doel te bereiken, er is geen overheidsfinanciering.

Momenteel helpen we boeren om te switchen van louter zelfvoorzienende landbouw naar meer innovatieve en duurzame agro-business systemen via ons Kikapu Organic Vegetables initiatief. Dit zal ons helpen om fondsen te werven om de MOOF-activiteiten te ondersteunen, en een veilig en gezond voedselproductiesysteem te creëren binnen een transparant netwerk van kleine boeren, verwerkers, aggregators (MOOF) en klanten.

Zijn er meer Keniaanse agronomen die een positieve impact hebben? Merk je dat het bewustzijn groeit?

Ja, steeds meer Keniaanse landbouwkundigen werken toe naar voedselproductiesystemen met minder synthetische meststoffen, pesticiden en herbiciden, met als doel het bereiken van minimale residugehalten van pesticiden in de bodem. De boeren moeten kunnen voldoen aan de wereldwijde G.A.P.-certificering (GAP) en de biologische certificering in de VS en de EU.

De plaatselijke middenklasse, de exportmarkten en de kwetsbare plaatselijke gemeenschappen worden zich steeds meer bewust van voedsel dat via RA wordt geproduceerd. Zij zijn allemaal op zoek naar veilig en gezond voedsel, omdat ziekten die verband houden met de levensstijl, zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2, allergieën en zwaarlijvigheid, toenemen in Kenia. De mensen willen weten waar hun voedsel vandaan komt, hoe het is geproduceerd en wat de gevolgen voor het milieu zijn. Logischerwijs willen zij ook dat dit gezonde en duurzame voedsel redelijk geprijsd en lokaal geproduceerd is. MOOF bevordert de traceerbaarheid van voedsel, transparantie, verantwoording, continuïteit van kwalitatief hoogwaardige boerderijproducten voor zowel lokale als internationale markten.

Gaan de doelstellingen van MOOF-Africa alleen over landbouw?

Nee, de doelstelling van de organisatie gaat veel verder dan landbouw. We willen de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN bereiken door de bredere uitdagingen van voedselonzekerheid en ondervoeding aan te pakken en de armoede te bestrijden. Het gaat hierbij ook om empowerment van vrouwen. De MOOF-omgeving biedt een veilige, vriendelijke en comfortabele werksfeer voor veel vrouwen, jongeren en alleenstaande moeders, wat niet het geval is in de gesloten hete kasconstructies waar snijbloemen voor export worden geteeld, waarin ze worden blootgesteld aan pesticidedampen, schadelijk voor zwangere vrouwen en baby's.

Peter, wat je doet is bewonderenswaardig en we hopen dat je ideeën en kennis zich over het hele land zullen verspreiden. Hoe kunnen we bijdragen?

MOOF-Africa heeft fondsen en partners nodig om de operaties draaiende te houden. Je kan onze website bezoeken, en naar de partners pagina surfen en een donatie doen. We zijn bezig met crowd fundraising via de GiveSendGo site die eind mei 2022 is gelanceerd. Ga naar de link: https://www.givesendgo.com/G3AKK.

Je donatie gaat direct naar de aankoop van infrastructuur zoals koeling en opslag via zonne-energie en gemotoriseerde bezorgkarren, lees meer door op de link te klikken. Als je in Kenia bent, kom ons dan bezoeken, we hebben een camping en een restaurant!

Hartelijk dank en veel succes Peter!

Terug naar alle artikels.

Artikel door Kathelijne Bonne, geoloog en bodemkundige. Ik schrijf ook op Good Climate News en GondwanaTalks. 

Laatste artikels: